Źródła danych na temat osób niepełnosprawnych

Osoby niepełnosprawne w Polsce i w Unii Europejskiej

Istnieje problem z pozyskaniem jednorodnych pod względem metodologicznym danych dotyczących osób niepełnosprawnych w Polsce i Unii Europejskiej,w związku z czym trudno jest je porównywać.Niejednorodność wynika z różnego definiowania niepełnosprawności w poszczególnych krajach.Zróżnicowanie to odnosi się zarówno do definicji niepełnosprawności biologicznej,jak też określania niepełnosprawności prawnej.W krajach Unii Europejskiej w oparciu o jednolitą definicję niepełnosprawności biologicznej zbierane są dane dotyczące osób niepełnosprawnych biologicznie w ramach Europejskiego Ankietowego Badania Zdrowia(EHIS).Reprezentacyjne ankietowe badania stanu zdrowia ludności Polski GUS przeprowadził już dwukrotnie–w 1996 r.oraz w 2004 r.Były one przygotowywane z wykorzystaniem zaleceń międzynarodowych organizacji zajmujących się statystyką zdrowia.Natomiast w 2009 roku po raz pierwszy w Polsce zrealizowano Europejskie Ankietowe Badanie Zdrowia.Jego wyniki dostępne są w publikacji GUS Stan zdrowia ludności Polski w 2009 roku.Dane dotyczące osób niepełnosprawnych prawnie odnoszą się do obowiązujących w danym kraju przepisów prawnych dotyczących orzekania o niepełnosprawności,w związku z czym nie są porównywalne dla poszczególnych krajów.Dane dotyczące osób niepełnosprawnych prawnie i biologicznie zbierane są w ramach przeprowadzanych z określoną częstotliwością narodowych spisów powszechnych(w Polsce,co 10 lat)oraz badań reprezentacyjnych(ankietowych):badania stanu zdrowia ludności(w Polsce co 5 lat,od 2004 roku)oraz Europejskiego Badania Warunków Życia(EU SILC–co roku,od 2005 roku).Europejskie Ankietowe Badanie Stanu Zdrowia(EHIS)obejmuje zagadnienia dotyczące niepełnosprawności biologicznej,ograniczeń sprawności niektórych narządów oraz poziomu możliwości samoobsługi i prowadzenia gospodarstwa domowego według cech społeczno-demograficznych.W Polsce w ramach ostatniego Narodowego Spisu Powszechnego z maja 2002 roku zostały zebrane dane dotyczące liczby osób niepełnoprawnych prawnie i biologicznie.Dane te można uznać za najbardziej miarodajne ze względu na powszechny charakter badania(badanie pełne).W drugim półroczu 2012 r.dostępne będą dane dotyczące osób niepełnosprawnych z Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011,który odbył się w dniach 1 kwietnia-30 czerwca 2011 roku.W Polsce dane dotyczące osób niepełnosprawnych prawnie dostępne są na bieżąco,z kwartalną częstotliwością,na podstawie wyników Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności(BAEL).Najbardziej aktualne dane z BAEL dotyczące osób niepełnosprawnych to dane za I kwartał 2012 roku.W bezrobociu rejestrowanym,co miesiąc zbierane są dane dotyczące niepełnosprawnych zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy jako osoby bezrobotne i poszukujące pracy.Najbardziej aktualne dane z bezrobocia rejestrowanego dostępne są za czerwiec 2012 roku.W 2002 roku w większości krajów Wspólnoty Europejskiej przy badaniu siły roboczej(Labour Force Survey;w Polsce-Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności BAEL)zostało przeprowadzone badanie modułowe,dotyczące niepełnosprawności biologicznej.Polska nie przeprowadziła go jednak,ponieważ w 2002 roku miał miejsce Narodowy Spis Powszechny,a ponadto w 2000 roku GUS przeprowadził przy BAEL badanie modułowe„Osoby niepełnosprawne na rynku pracy”,w którym niepełnosprawność została zdefiniowana w oparciu o ustawodawstwo krajowe.Kolejne badanie modułowe przy BAEL,poświęcone sytuacji na rynku pracy osób niepełnosprawnych,miało miejsce w II kwartale 2011 roku.Tym razem zostało ono przeprowadzone według jednolitej metodologii europejskiej.Jego wyniki będą dostępne jesienią 2012.Na podstawie badania budżetów gospodarstw domowych,co roku dostępne są dane dotyczące sytuacji materialnej gospodarstw domowych z osobami niepełnosprawnymi prawnie.Jej miernikiem jest wartość wskaźnika zagrożenia ubóstwem w tych gospodarstwach.W zbiorowych zestawieniach przedstawiających statystyki krajów Wspólnoty Europejskiej dotyczące niepełnosprawności najczęściej prezentowane są dane dotyczące częstości występowania niepełnosprawności.Dane te dotyczą wówczas niepełnosprawności biologicznej.Większość krajów Wspólnoty Europejskiej podaje dane statystyczne odnoszące się do osób niepełnosprawnych biologicznie,niektóre kraje posługują się danymi na temat osób niepełnosprawnych prawnie.

W oparciu o wyniki badań statystycznych przeprowadzanych we wszystkich krajach Wspólnoty Europejskiej(w Polsce prowadzonych przez GUS):

• Europejskiego Ankietowego Badania Zdrowia(EHIS 2009) 
• I Europejskiego Badania Warunków Życia(EU SILC-ostatnie dostępne dane za 2010 rok)na stronie Eurostatu(Urzędu Statystycznego Wspólnot Europejskich)dostępne są jednorodne metodologicznie dane dotyczące udziału procentowego osób z ograniczoną sprawnością(niepełnosprawnych biologicznie)w Polsce i pozostałych krajach Unii Europejskiej.

Dane takie dostępne są też dla pracujących i bezrobotnych osób z ograniczoną sprawnością.

Nie są natomiast dostępne dane dotyczące liczebności poszczególnych zbiorowości,jak też wartości wskaźników:

• Współczynnika aktywności zawodowej, 
• Wskaźnika zatrudnienia 
• I stopy bezrobocia dla tych osób.

W przypadku podawania w statystykach poszczególnych krajów Unii Europejskiej danych nt.wartości wskaźników aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych(współczynnik aktywności zawodowej,wskaźnik zatrudnienia,stopa bezrobocia)również nie zawsze stosowane są jednakowe definicje i jednakowa metodologia ich liczenia.Najczęściej nie są podawane stosowane definicje niepełnosprawności ani źródła danych.Informacje metodyczne i dane statystyczne dotyczące niepełnosprawności w krajach Wspólnoty Europejskiej można znaleźć na stronach internetowych Eurostatu.

·         http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/search_database

·         http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=429&langId=en

·         http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/eurostat/home

Najbardziej aktualne dane z badania warunków życia ludności Polski(EU-SILC)dostępne są za 2010 rok.Informacje statystyczne dotyczące osób niepełnosprawnych pochodzące z powyższych badań można znaleźć w publikacjach wydawanych przez Główny Urząd Statystyczny.Dostępne są one w wersji elektronicznej na stronie internetowej GUS.

Opracowania te zostały pogrupowane według poniżej wyszczególnionych bloków tematycznych:

• NARODOWE SPISY POWSZECHNE

Publikacje z zakresu tej tematyki dostępne są na stronie internetowej GUS pod adresem:

·         http://www.stat.gov.pl/gus/6646_PLK_HTML.htm

Dane dotyczące rozmiaru niepełnosprawności prawnej i biologicznej,a także sytuacji demograficznej i społeczno-ekonomicznej osób niepełnosprawnych oraz gospodarstw domowych z osobami niepełnosprawnymi można znaleźć w publikacjach opracowanych na podstawie wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002.Należą do nich publikacje„Osoby niepełnosprawne oraz ich gospodarstwa domowe 2002 Część I Osoby niepełnosprawne” i „Osoby niepełnosprawne oraz ich gospodarstwa domowe 2002 Część II Gospodarstwa domowe”.GUS opublikował już wprawdzie wstępne wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011,nie obejmują one jednak na razie tematyki niepełnosprawności.Dane w tym zakresie z NSP 2011 dostępne będą w drugiej połowie 2012 roku.

• PRACA,WYNAGRODZENIA

Publikacje z zakresu tej tematyki dostępne są na stronie internetowej GUS pod adresem:

·         http://www.stat.gov.pl/gus/praca_wynagrodzenia_PLK_HTML.htm

Bieżącym źródłem informacji na temat sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy jest reprezentacyjne kwartalne Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności.Wybrane dane dotyczące osób niepełnosprawnych prawnie,w szczególności dotyczące ich aktywności zawodowej,zawarte są w kwartalnej publikacji„Aktywność ekonomiczna ludności Polski”.Publikacja prezentuje rozmiar niepełnosprawności prawnej,a także charakterystykę demograficzną i społeczną osób niepełnosprawnych.

Uwzględniono następujące przekroje:

• Płeć, 
• Wiek, 
• Poziom wykształcenia, 
• Stan cywilny, 
• Miejsce zamieszkania, 
• Stopień niepełnosprawności.

Informacje na temat sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy dotyczą wykonywania pracy,bezrobocia bądź bierności zawodowej.

Roczne i kwartalne dane z BAEL dotyczące wartości wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wieku 15-64 lata(wiek produkcyjny wg Eurostatu)według regionów i województw dostępne są na stronie internetowej GUS,w Banku Danych Lokalnych, pod adresem:

·         http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks

Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wieku 15-64 lata obliczono,jako udział pracujących niepełnosprawnych w wieku 15-64 lata w ogólnej liczbie ludności niepełnosprawnej w tym wieku.Zbiorowość osób niepełnosprawnych została wyodrębniona z ogółu ludności w wieku 15-64 lata,na podstawie kryterium prawnego.Do osób niepełnosprawnych zaliczono osoby,które mają przyznane orzeczenie o stopniu niepełnosprawności lub niezdolności do pracy.

Średnioroczne dane za lata 1995-2010,dotyczące wartości wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wieku 15-64 lata, można pobrać pod adresem:

·         http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_podgrup.hier?p_id=431279&p_token=1883766014#

Dane kwartalne za lata 2007-2010,dotyczące wartości wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wieku 15-64 lata,można pobrać pod adresem:

·         http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_podgrup.hier?p_id=431279&p_token=1883766014#

Ponadto informacje dotyczące osób niepełnosprawnych bezrobotnych i poszukujących pracy(niepozostających w zatrudnieniu),rejestrowanych w powiatowych urzędach pracy,dostępne są na podstawie Sprawozdania MPiPS-01 w publikacji„Bezrobocie rejestrowane”.Dane z bezrobocia rejestrowanego,w tym dotyczące osób niepełnosprawnych,dostępne są ponadto na portalu internetowym Publiczne Służby Zatrudnienia.W publikacji„Popyt na pracę”dostępne są dane dotyczące pracujących osób niepełnosprawnych według sekcji,sektorów własności i wielkości jednostek,w których pracują.Ostatnie takie dane z badania popytu na pracę dostępne są na koniec I kwartału 2012 roku.

• ZDROWIE.OPIEKA SPOŁECZNA

Publikacje z zakresu tej tematyki dostępne są na stronie internetowej GUS pod adresem:

·         http://www.stat.gov.pl/gus/zdrowie_opieka_PLK_HTML.htm

W publikacji„Stan zdrowia ludności Polski w 2009 r.”zostały przedstawione dane nt.częstości niepełnosprawności prawnej i biologicznej według standardów UE oraz NSP,rodzaju schorzeń osób niepełnosprawnych oraz inne dotyczące uwarunkowań zdrowotnych i społeczno-ekonomicznych niepełnosprawności.Na uwagę zasługuje również publikacja„Podstawowe dane z zakresu ochrony zdrowia w 2009 r.”Podstawowe dane dotyczące częstości niepełnosprawności,sprawności niektórych narządów,możliwości samoobsługi osób niepełnosprawnych prawnie i biologicznie,a także danych o płci,wieku,poziomu wykształceniu,stanu cywilnego czy też statusu na rynku pracy osób niepełnosprawnych-pochodzące z badania stanu zdrowia ludności Polski w roku 2009,dostępne są na stronie Biura Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych w zakładce Niepełnosprawność w liczbach–Stan zdrowia.Zamieszczono tam również definicje dot.niepełnosprawności biologicznej.

• WARUNKI ŻYCIA

Publikacje z zakresu tej tematyki dostępne są na stronie internetowej GUS pod adresem:

·         http://www.stat.gov.pl/gus/warunki_zycia_PLK_HTML.htm

W publikacji„Dochody i warunki życia ludności Polski w 2006-2008”dostępne są definicje dot.z zakresu warunków życia i skali ubóstwa społeczeństwa.Najbardziej aktualne dane dotyczące sytuacji ekonomicznej tych gospodarstw zostały zamieszczone w informacji sygnalnej„Sytuacja gospodarstw domowych w 2010 r.w świetle wyników badań budżetów gospodarstw domowych”,jak też w publikacji"Budżety gospodarstw domowych w 2010 r."oraz„Ubóstwo w Polsce w 2011 r.”.Na stronie GUS w ostatniej z wymienionych niżej publikacji,dostępna jest informacja na temat poziomu ubóstwa w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi w 2010 i 2011 roku.Można tu także znaleźć raport z europejskiego badania warunków życia EU-SILC za rok 2010 pod tytułem„Dochody i warunki życia ludności Polski”.Dane na temat zagrożenia ubóstwem w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi za lata 2004-2010,opracowane przez GUS w oparciu o szacunki dokonane na podstawie badań budżetów gospodarstw domowych,dostępne są na stronie Biura Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych w zakładce Niepełnosprawność w liczbach–Warunki życia.W publikacji„Ubóstwo w Polsce”zamieszczone zostały dane dotyczące zasięgu ubóstwa w Polsce w 2011 roku,jak też omówiono pojęcia i definicje związane z tą tematyką.

• EDUKACJA

Publikacje z zakresu tej tematyki dostępne są na stronie internetowej GUS pod adresem:

·         http://www.stat.gov.pl/gus/edukacja_PLK_HTML.htm

W publikacji„Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2010/2011”dostępne są dane dotyczące liczby niepełnosprawnych uczniów w szkołach podstawowych,gimnazjach szkołach zawodowych i liceach(w tym w szkołach specjalnych)według rodzaju niepełnosprawności,a w publikacji„Szkoły wyższe i ich finanse w 2010 r.”dane dotyczące liczby niepełnosprawnych studentów i absolwentów według typów szkół,grup i podgrup kierunków studiów oraz rodzaju schorzeń.Podstawowe dane dotyczące niepełnosprawnych uczniów,studentów i absolwentów,na podstawie badań GUS,dostępne są na stronie Biura Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych w zakładce Niepełnosprawność w liczbach-Edukacja.

• KULTURA.TURYSTYKA.SPORT

Publikacje z zakresu tej tematyki dostępne są na stronie internetowej GUS pod adresem:

·         http://www.stat.gov.pl/gus/kultura_turystyka_sport_PLK_HTML.htm

W publikacji„Kultura w 2010 roku”dostępne są dane dotyczące dostępności do instytucji kultury dla osób niepełnosprawnych,w szczególności przystosowania obiektów kulturalnych do potrzeb osób niepełnosprawnych poruszających się na wózkach inwalidzkich.W publikacji"Turystyka w 2009 r."zawarto informacje na temat udogodnień dla osób niepełnosprawnych w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania.Podstawowe dane dotyczące uczestnictwa osób niepełnosprawnych w kulturze i turystyce,na podstawie badań GUS,dostępne są na stronie Biura Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych w zakładce Niepełnosprawność w liczbach–Kultura i turystyka.

Dane dotyczące sytuacji zawodowej osób niepełnosprawnych.Struktura bezrobocia osób niepełnosprawnych w Polsce.

Dane dotyczące sytuacji zawodowej osób niepełnosprawnych dostępne są na podstawie badań prowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny.Należy do nich przede wszystkim Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań.Wyniki,NSP 2002 w tym dane dotyczące sytuacji zawodowej osób niepełnosprawnych,zostały zaprezentowane w publikacjach„Osoby niepełnosprawne oraz ich gospodarstwa domowe 2002 Część I Osoby niepełnosprawne” i „Osoby niepełnosprawne oraz ich gospodarstwa domowe 2002 Część II Gospodarstwa domowe”.Chociaż nie są jeszcze dostępne dane z NSP 2011,źródłem danych nt.aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych są dane z BAEL.-Bieżącym źródłem informacji na temat sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy jest reprezentacyjne kwartalne Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności(BAEL). Wybrane dane dotyczące aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych prawnie zawarte są w kwartalnej publikacji„Aktywność ekonomiczna ludności Polski”.Ponadto miesięczne informacje dotyczące osób niepełnosprawnych bezrobotnych i poszukujących pracy(niepozostających w zatrudnieniu),rejestrowanych w powiatowych urzędach pracy,dostępne są na podstawie sprawozdawczości prowadzonej przez powiatowe i wojewódzkie urzędy pracy(Sprawozdanie MPiPS-01).Prezentowane są one w publikacji„Bezrobocie rejestrowane”.

Opracowania z zakresu aktywności zawodowej,w tym osób niepełnosprawnych,dostępne są na stronie internetowej GUS pod adresem:

·         http://www.stat.gov.pl/gus/praca_wynagrodzenia_PLK_HTML.htm.

Ponadto dane pochodzące z bezrobocia rejestrowanego,m.in.dotyczące osób niepełnosprawnych,dostępne są na portalu internetowym Publiczne Służby Zatrudnienia pod adresem:

·         http://www.psz.praca.gov.pl/main.php?do=ShowPage&nPID=867997&pT=details&sP=CONTENT,objectID,867970.

Informacje dotyczące struktury bezrobocia osób niepełnosprawnych w Polsce dostępne są w w/w publikacjach GUS,jak również w opracowaniach MPiPS z zakresu aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych,zamieszczonych na stronie internetowej.Definicje dotyczące bezrobocia stosowane w BAEL opierają się na metodologii Międzynarodowej Organizacji Pracy(ILO) i zaleceniach Eurostatu.W przypadku danych pochodzących z bezrobocia rejestrowanego definicja bezrobocia opiera się na ustawodawstwie krajowym.

Zakłady pracy chronionej(liczba zakładów,stan zatrudnionych)

Dane dotyczące liczby zakładów pracy chronionej i stanu zatrudnienia dostępne są na podstawie półrocznej informacji składanych do Biura Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych przez wojewodów.