Wózek aktywny i technika jazdy

Od doboru i dopasowania wózka zależy nasza samodzielność i przyszłe funkcjonowanie w życiu.Dawniej najważniejszy był komfort siedzenia i możliwość pchania wózka przez drugą osobę.Teraz główny nacisk położony jest na maksymalne wykorzystanie jego właściwości jezdnych.Posiadając wózek aktywny dopasowany i wyregulowany do naszych potrzeb,możemy swobodnie poruszać się po mieszkaniu,mieście,w trudnym terenie,a nawet samodzielnie pokonywać schody i bardzo ostre zjazdy,czy podjazdy.Przed decyzją,jaki wózek kupić,warto zapoznać się z ogólnymi zasadami budowy i funkcjonalności wózka aktywnego.
Z CZEGO SKŁADA SIĘ WÓZEK
RAMA-Może być składana(krzyżakowa)lub sztywna.Wózek aktywny powinien mieć ramę sztywną,lekką i wytrzymałą.Rama składana nie posiada tych cech.Szerokość ramy musi być indywidualnie dobrana do użytkownika nie może być ani za szeroka ani za wąska(za szeroka grozi niestabilnym siedzeniem,za wąska powstaniem odleżyn na biodrach).Kształt ramy i jej długość również dobieramy indywidualnie do potrzeb.Podobnie jak w przypadku szerokości,będzie wpływać ona na komfort jazdy i zabezpieczy nas przed urazami i odleżynami.Z budową ramy bezpośrednio powiązany jest kąt siedziska.Dobór kąta pochylenia siedziska zależny jest od sprawności osoby,która korzysta z wózka.Osoby z urazem szyjnym wybierają siedziska bardziej pochylone ku tyłowi wózka,co sprawia,że siedzą stabilniej,jednak przesiadanie się z takiej pozycji jest utrudnione,a dłuższe przebywanie na wózku,wiąże się z uciskiem na brzuch i podbrzusze.
SIEDZISKO-Musi być wykonane z nie śliskiego materiału po to,aby w czasie jazdy poduszka nie przesuwała się po siedzisku.Materiał,z którego wykonane jest siedzisko,powinien być łatwy w konserwacji oddychający,a w razie potrzeby czyszczenia prosty w demontażu.
OPARCIE-Aby uzyskać najlepszą aktywną pozycję do jazdy,oparcie powinno być jak najniższe i nie ograniczać ruchów.Przy niskim oparciu kąt prosty między siedzeniem a oparciem zapewnia odpowiednie podparcie dla części krzyżowej kręgosłupa,nie krępując przy tym ruchów.Tapicerka powinna być miękka,wytrzymała,z możliwością regulacji napięcia i kształtu.Jak również łatwa w czyszczeniu i pozwalająca na szybkie jej ściągnięcie.
PODNÓŻEK-Do wózka aktywnego najlepszy jest podnóżek stały(nie składany),ponieważ w ten sposób zmniejsza się ciężar przodu wózka,co zwiększa możliwość manewrowania nim.Nie składany podnóżek ma również bardziej opływowe kształty,a to oszczędza meble,drzwi,progi.Oprócz tego taki podnóżek jeszcze bardziej usztywnia wózek.Podnóżek umieszcza się w ten sposób,aby uda wygodnie opierały się na poduszce siedzisku.
BELKA(ADAPTER)-To miejsce,gdzie mocowane są tylne koła.Powinna mieć możliwość regulacji środka ciężkości to jest: płynne przesuwanie na ramie,lub w przypadku adapterów wiele możliwości zamocowania koła.
BOCZKI-W miarę możliwości powinno się unikać podpórek pod ręce,aby zmniejszyć ilość i wagę części dodatkowych.Jeśli już się ich używa,powinny być tak osadzone,aby ramiona zachowały naturalną pozycję.Alternatywą do podpórek są boczki,które mają chronić ubranie przed zabrudzeniem od kół.
HAMULEC-Może być,ale nie jest konieczny.Spotykamy najczęściej dwa rodzaje hamulca.Centralny jedną ręką hamujemy równocześnie oba kła,wygodny dla osób z ograniczoną sprawnością jednej ręki.Standardowy dwa niezależne hamulce na poszczególne koła.Czasem można spotkać hamulec montowany w piaście koła.
KOŁA TYLNE-Zwykle 24 calowe z oponami dętkowymi,wysokociśnieniowymi.Wysokie ciśnienie w oponach zmniejsza opory toczenia,jednak przy pokonywaniu przeszkód jest utrudnieniem.Należy dobrać ciśnienie do warunków jazdy i okoliczności.Zdarzają się koła bezdętkowe,które są ciężkie,jednak nie grozi im przebicie.Koła powinny być wyposażone w tak zwane szybko-złączki,za pomocą których montujemy je do ramy.
CIĄGI-Mogą być:tytanowe,aluminiowe,stalowe lub dla tetraplegików(osób z osłabionym chwytem):plastikowe,z PCV,gąbkowe,żelowe,gumowane i inne.Dobór zależy od ich wagi i wygody w używaniu.
KÓŁKA PRZEDNIE-Powinny być twarde(pełne nie dmuchane).Od ich średnicy zależy możliwość pokonywania nierówności.Przy większych łatwiej jest pokonać drobne nierówności,natomiast przy małych wózek jest zwrotniejszy i krótszy.
WIDELEC-To część pomiędzy ramą a małym kółkiem.Im krótszy,tym wózek jest bardziej zwrotny.Długie widelce narażone są na skrzywienia i złamania.Długość widelca jest bezpośrednio związana z rodzajem przednich kółek.
PASEK POD NOGI-Zabezpiecza nogi przed spadaniem z podnóżka w czasie jazdy.
RĄCZKI-Na oparciu montowane są czasem rączki.Jest to element zbędny dla samego użytkownika wózka,jednak jeśli często pokonuje się schody i korzysta się przy tym z pomocy innych,to warto je mieć.Dla osób słabszych można zamontować specjalne wysuwane rączki,które umożliwiają również pchanie wózka.
WYPOSAŻENIE DODATKOWE TORBA-Często osoby poruszające się na wózkach montują pod siedziskiem specjalne torby.Są one wygodne do przechowywania podręcznych rzeczy(dokumentów,kluczy,rękawiczek,itp.),równocześnie jednak zwiększają wagę wózka.
PARAMETRY JEZDNE WÓZKA
BAZA-To odległość pomiędzy podparciem kół tylnych i przednich.Im mniejsza,tym wózek jest zwrotniejszy,a rama krótsza.
CAMBER-To kąt pochylenia koła tylnego w stosunku do podłoża.Zwykle jest to ok.3 stopni.Im większy camber,tym wózek jest bardziej zwrotny,ale równocześnie szerszy dołem(czyli nie w każde drzwi uda się nim wjechać).
BALANS-To możliwość postawienia wózka tylko na tylnych kołach.Balans powinien być tak ustawiony,aby utrzymać przednie kółka na wysokości ok.2-3 cm nad ziemią(wówczas ok.80% ciężaru jest na tylnych kołach).Zbyt duży balans sprawi,że wózek będzie bardzo wywrotny do tyłu.Zbyt mały utrudni pokonywanie przeszkód i jazdę.Balans ustawia się regulując położenie belki lub adaptera,oraz kształt siedziska i oparcia.
KONSERWACJA I OBSŁUGA
-Aby wózek lekko się toczył,należy mocno napompować koła,przy czym ciśnienie w obu kołach musi być jednakowe.
-Jeśli wózek wyposażony jest w zatrzaski szybkiego mocowania kół,to należy osie kół wycierać do czysta i smarować oliwą.Po nasmarowaniu należy je wytrzeć szmatką.Cienka powłoka,która pozostanie,jest wystarczająca,a nie brudzi.
-Ramę wózka i koła warto co kilka dni przetrzeć wilgotną ściereczką,aby usunąć z nich zalegający kurz i brud.Wygląd wózka świadczy o nas samych trzeba go traktować jak część ubrania,które powinno być zawsze czyste i schludne.
-Na ośkach przednich kółek często zbierają się różne nitki i włosy.W razie konieczności należy kółeczka zdjąć,wyczyścić tak,aby zabrudzenia nie dostawały się do łożysk.
-Łożyska należy co pewien czas oliwić lub smarować smarem.Nie należy używać środków typu WD-40,które wypłukują oliwę i smar z łożysk.Jeżeli już użyjemy podobnych środków,pamiętajmy o tym,aby naoliwić później łożyska.
-Śrubki i nakrętki w czasie normalnego używania lubią się luzować i odkręcać.Co pewien czas należy sprawdzić ich stan,w razie potrzeby dokręcić,aby nie zgubić ich podczas jazdy.
-Dętki i opony z czasem się zużywają.W przypadku opony widać to wyraźnie.Nie należy dopuszczać do całkowitego jej przetarcia.Warto mieć ze sobą zawsze zapasową dętkę na wypadek"złapania gumy".Szczególnie ważne na dłuższych wyjazdach jest posiadanie zapasowej dętki i kompletu kluczy oraz pompki do kół.Jeśli wybieramy się w daleką podróż(i mamy taką możliwość),to zabierzmy ze sobą również zapasową oponę.
-Przeglądy okresowe wózka wykonuje serwis jego producenta.Zwykle są one darmowe i uzależniona jest od nich dalsza gwarancja,więc nie zapominajmy o nich i dbajmy o ich przeprowadzenie.
PODSUMOWANIE
Powinno się dążyć do maksymalnie krótkiego i wąskiego wózka(ale nie za małego!!!).Wózek powinien być równocześnie jak najlżejszy i bardzo wytrzymały.Przed decyzją o jego zakupie warto skonsultować się z osobami,które potrafią dobrać wózek do danej osoby.Mogą to być instruktorzy Aktywnej Rehabilitacji,którzy chętnie służą pomocą i swoją wiedzą.Z naszego doświadczenia wynika,że niektórzy sprzedawcy za wszelką cenę chcą sprzedać wózek i nie zwracają uwagi na jego przydatność i dostosowanie do konkretnej osoby.Niestety później wiąże się to często z przykrymi doświadczeniami(brak samodzielności,problemy z poruszaniem się,skrzywienia i wady postawy,otarcia a nawet odleżyny).Zgodnie z obecnymi przepisami wózek należy nam się raz na 5 lat.Warto więc poświęcić trochę czasu na znalezienie odpowiedniego dla siebie sprzętu,niż później męczyć się na źle dobranym wózku.
PODSTAWOWE ZASADY TECHNIKI JAZDY NA WÓZKU AKTYWNYM
Wychodząc z założenia,że posiadamy wózek typu aktywnego,który jest odpowiednio dopasowany i wyregulowany dla nas,możemy przypomnieć sobie zasady prawidłowego poruszania się i pokonywania przeszkód na wózku.
PRAWIDŁOWY CHWYT I JAZDA
Chwytając ciąg w rękę,kładziemy kciuk na górze koła,wzdłuż ciągu,skierowany do przodu.Palcem wskazującym obejmujemy ciąg z boku i lekko od spodu.Takie ułożenie umożliwia szybkie chwytanie i puszczanie ciągu.Osoby o ograniczonym chwycie dociskają ciąg z boku lub od góry całymi dłońmi.Przy ruszaniu z miejsca chwytamy ciąg na wysokości oparcia(lekko z tyłu) i energicznym ruchem,połączonym z pochyleniem tułowia do przodu,pchamy go w przód aż do wyprostowania ramion.Następnie puszczamy ciąg i rozluźnione,wyprostowane ręce cofamy do tyłu,kładąc dłonie na ciągach z tyłu koła.Siłą rozpędu ręce wraz z ciągiem wędrują ku górze,a następnie w najwyższym punkcie chwytamy ciąg mocniej i ponownie pchamy do przodu(podobnie jak przy ruszaniu).W ten sposób mięśnie barków i ramion odpoczywają w drodze powrotnej do punktu startu.Ne należy nigdy cofać rąk do punktu startu wzdłuż ciągów,gdyż wtedy barki będą się podnosić i opuszczać przy każdym ruchu,co z kolei powoduje napięcie mięśni i bóle.
ĆWICZENIE BALANSU
Dobre opanowanie balansu(stójki)pozwoli nam na późniejsze pokonanie kolejnych przeszkód(progów,podestów,podjazdów i zjazdów).Stójka jest podstawowym elementem techniki jazdy na wózku aktywnym.Wykonanie balansu należy rozpocząć od ułożenia dłoni podobnie jak przy ruszaniu.Wykonując pociągnięcie ciągów do przodu,zachowujemy ustawienie tułowia w pionie lub lekko odchylamy się do tyły(zależy od wyważenia wózka),podrywamy przednie kółeczka i staramy się utrzymać równowagę na tylnych kołach.Dłonie przesuwamy po ciągach tak,aby nasza pozycja była stabilna.Ciągów nie wolno puszczać(ani przechwytywać),a ewentualne przesunięcie dłoni ma być ruchem po ciągu.Po opanowaniu stania w balansie,należy nauczyć się jazdy w balansie do przodu i obrotów.
TECHNIKA UPADANIA
Technikę padania należy ćwiczyć po to,aby wyzbyć się strachu przed niekontrolowanym upadkiem i zmniejszyć ryzyko kontuzji.Na początku dobrze jest ćwiczyć przy materacu,aby upadki,nad którymi nie uda nam się zapanować,były bezpieczniejsze.Następnie ćwiczymy na twardym podłożu,aby umożliwić podniesienie się z wózkiem po wywrotce.Upadek kontrolowany możemy wykonać jedynie do tyłu.Upadki na boki,czy do przodu zawsze niosą ze sobą dużo większe ryzyko odniesienia urazów,dlatego należy ich unikać.Upadając do tyłu,należy pochylić się do przodu,przyciągając brodę do klatki piersiowej,mocno złapać ciągi na wysokości bioder.Podczas upadku nie możemy puścić wózka,mimo iż on nas"nakryje".O podłoże najpierw uderzą rączki,następnie pałąk od oparcia,przejmując większość siły uderzenia.Pochylenie głowy do przodu,pozwoli na uniknięcie uderzenia nią o podłoże.Po upadku pamiętajmy o tym,aby nie wypuścić z rąk wózka.Pochyłe podłoże może sprawić,iż wózek odjedzie,a my zostaniemy bez możliwości przemieszczania się.
SLALOM
Trening slalomu pozwoli nam ocenić,jak wiele miejsca potrzebujemy,aby wykonać manewry wózkiem.W czasie jazdy należy pamiętać o prawidłowej technice poruszania się na wózku,aby jechać jak najefektywniej oraz maksymalnie oszczędzać siły.
PROGI
Trening należy zacząć od forsowania niskich progów,a z czasem"podwyższać poprzeczkę" i uczyć się pokonywania coraz wyższych przeszkód.Technika pokonania progów we wszystkich przypadkach jest podobna.Dojeżdżając do progu,wprowadzamy wózek w balans(nie zatrzymując się),pokonujemy próg w balansie i za przeszkodą zatrzymujemy się.Opuszczamy przednie kółka i możemy jechać dalej.Pokonanie małych progów nie stanowi zwykle problemu,a drobne błędy w technice ich pokonywania"zostaną nam wybaczone".Progi średnie,a tym bardziej wysokie błędów nam nie wybaczą.Dlatego ważne jest perfekcyjne opanowanie niskich przeszkód,zanim przejdziemy do pokonywania trudniejszych.
PODESTY
Wjazd i zjazd z podestu imituje pokonywanie krawężników w mieście.Naukę ich pokonywania,należy rozpocząć(podobnie jak przy progach)od podestów niskich i z czasem zwiększać ich wysokość.Dojeżdżając do przeszkody,,wprowadzamy wózek w balans(nie zatrzymujemy się).W chwili,gdy przednie kółka znajdą się nad przeszkodą,opuszczamy je i energicznym ruchem rąk na ciągach,wraz z pochyleniem ciała do przodu,wjeżdżamy na podest tylnymi kołami.Po wjechaniu zatrzymujemy się.Zjazd wykonujemy w balansie.Dojeżdzając do krawędzi podestu,wprowadzamy wózek w niski balans,powoli zjeżdżając pogłębiamy balans,następnie opuszczamy kółka przednie i zatrzymujemy się.Zjazd możliwy jest także równocześnie na cztery koła.
TARKA
Imituje pokonanie torów tramwajowych lub korzeni w lesie.Technika pokonania tzw.tarki jest podobna,jak pokonywanie progów.
PODJAZDY
Dojeżdżając do podjazdu,podrzucamy przednie kółka na tyle,aby postawić je jedynie na podjeździe.Wykonując mocne pociągnięcia rękoma na ciągach i pochylając się tułowiem do przodu,wjeżdżamy do góry.Im podjazd jest bardziej stromy,tym pociągnięcia muszą być silniejsze i pochylenia do przodu głębsze.
ZJAZDY
Zjazd odbywa się w balansie.Na początku zjazdu wprowadzamy wózek w balans,a następnie przepuszczając ciągi w dłoniach,powoli zjeżdżamy w dół.Po zjechaniu tylnymi kołami z pochylni,opuszczamy przednie kółka.Przy bardzo łagodnych zjazdach możliwy jest zjazd na czterech kołach.Przy stromych pochylniach próba zjazdu na czterech kołach może zakończyć się groźnym upadkiem do przodu.
SCHODY
Jeśli wysokość uszkodzenia na to pozwala,celem końcowym treningu jest nauczenie się samodzielnego wjeżdżania i zjeżdżania po schodach.Techniki potrzebne do tych elementów są dość złożone,więc nie będziemy ich tutaj opisywać.Zainteresowanych zapraszamy do kontaktu z Biurem Fundacji lub Instruktorami Aktywnej Rehabilitacji.UWAGA:Schody po których osoba na wózku da radę wjechać muszą być szerokie i niskie.
UWAGI KOŃCOWE
Nawet jeśli towarzyszą Wam inne osoby,przeszkody pokonujcie samodzielnie,w razie potrzeby korzystajcie jedynie z ich asekuracji.Bardzo dużo czasu potrzeba,aby nauczyć się optymalnie wykorzystywać wózek.Dlatego konieczne jest stałe stosowanie podanych tu reguł i zasad.Ćwiczenie pokonywania łatwych przeszkód,będzie miało wymierne efekty w czasie pokonywania trudniejszych.Celem nauki jest uzyskanie samodzielności w poruszaniu się po mieście,czy w dowolnym terenie.Wszystkich opisanych tu technik i nie tylko,można nauczyć się pod okiem doświadczonych instruktorów na Obozach Aktywnej Rehabilitacji,oraz na zajęciach regionalnych prowadzonych w całej Polsce.Jeśli informacje tu zawarte,są dla Ciebie niejasne lub zbyt skomplikowane,czy też chciałbyś dowiedzieć się więcej,to skontaktuj się z Biurem Regionalnym Fundacji Aktywnej Rehabilitacji lub z Instruktorem AR w twoim regionie.Możesz także skontaktować się z Biurem Fundacji Aktywnej Rehabilitacji w Warszawie.Tam uzyskasz wszelkie informacje na temat działalności prowadzonej przez FAR na terenie całego kraju(kursy,sport,obozy dla osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego,itp.).Życzymy powodzenia i pokonania wszystkich przeszkód!