Profilaktyka przeciwodleżynowa i leczenie odleżyn

Odleżyny niezwykle ważny problem dotyczący osób z URK.Odleżyny stanowią poważny problem dla wielu osób żyjących z URK,skazując je na cierpienie,długotrwałe i kosztowne leczenie,a przede wszystkim na wykluczenie z aktywnego żucia na bardzo długi czas.Naszym celem nie jest przesadnie dramatyczne prezentowanie tego zagadnienia jednak,jak wynika z doświadczenia instruktorów AR odwiedzających osoby po URK w ich domach i na oddziałach szpitalnych,znaczna część osób,do których docieramy,zmaga się z odleżynami.Najistotniejszy wydaje się tutaj brak świadomości tego,jak szybko powstaje odleżyna i jakie niesie zagrożenie.A odleżyny przydarzają się zarówno osobom unieruchomionym,jak i tym,które są na co dzień aktywne.Odleżyna może bezpośrednio zagrażać naszemu życiu,zwłaszcza kiedy jest to odleżyna III,IV i V stopnia,czyli gdy dochodzi do przerwania ciągłości skóry pełniącej ważną funkcję ochronną.Co to jest odleżyna i jak powstaje?Odleżyna to miejsce,w którym na skutek przerwania lub ograniczenia krążenia obumierają tkanki.Bezpośrednią przyczyną powstania odleżyn jest:

• zamknięcie światła naczyń krwionośnych przez tzw.ciśnienie proste,co ma miejsce gdy przez długi czas pozostajemy w jednej pozycji,
• uszkodzenie naczyń krwionośnych wywołane siłami ścinającymi,które pojawiają się,gdy próbujemy przesunąć ciało ściśle przylegające do podłoża,
• tarcie,bezpośrednio uszkadzające skórę.

Scenariusz powstania odleżyny jest zatem następujący:ucisk zamknięcie światła naczyń krwionośnych miejscowe zaburzenie krążenia obumarcie niedotlenionych i nieodżywionych tkanek.Pamiętajmy,że nawet niewielki ucisk,ale trwający przez długi czas,możemy spowodować pojawienie się zmian odleżynowych.Nie bez znaczenia jest tutaj również stan naszego organizmu.Bezpośrednie następstwa URK,czyli porażenie mięśni,zniesienie czucia,mniejsza wydolność krążeniowa,zwiększają naszą podatność na odleżyny.Dodatkowo,jeśli nieprawidłowo się odżywiamy,mamy zbyt małą lub za dużą masę ciała,korzystamy z używek i jesteśmy mało aktywni,to ryzyko pojawienia się niebezpiecznych zmian na skórze jest zdecydowanie większe.Szcególnie zagrożone pojawieniem się odleżyn są miejsca,gdzie ucisk pomiędzy wypukłościami kostnymi a podłożem jest największy,czyli okolice:krętarzy,kości krzyżowej,guzów kulszowych,łokcie,pięty i potylica.Jak rozwija się odleżyna,co nas powinno zaniepokoić?Początkiem odleżyny jest pojawienie się zaczerwienienia na powierzchni skóry,które początkowo blednie pod wpływem ucisku,a potem,gdy nie zareagujemy,przechodzi w trwałe zaczerwienienie,sugerujące uszkodzenie naczyń krwionośnych.W następnej kolejności uszkodzeniu ulega cała warstwa skóry i tkanka podskórna,martwica dociera w głąb atakując mięśnie,więzadła,a nawet kości.Końcowy etap to stan ogólnego zakażenia organizmu,czyli sepsa,która wiąże się z bezpośrednim zagrożeniem dla życia.Bardzo wiele zależy od nas profilaktyka.Powinniśmy mieć pełną świadomość zagrożeń związanych z odleżynami.Tym,co możemy zrobić w celu ich uniknięcia,jest przestrzeganie zasad profilaktyki.Oto kilka zaleceń,których przestrzeganie pomoże nam uniknąć odleżyn:

• dbaj o stan skóry,myj swoje ciało,najlepiej środkami o odczynie kwaśnym lub obojętnym,unikaj nadmiernego wysuszania oraz zawilgocenia skóry,
• wykonuj czynności poprawiające ukrwienie skóry:masowanie,pocieranie i oklepywanie,
• odżywiaj się prawidłowo,stosuj dietę lekkostrawną z odpowiednią zawartością białka(1,5-2 g na kg masy ciała)oraz zawierającą witaminy,a także pamiętaj o spożywaniu płynów,
• zadbaj o odpowiednią dawkę aktywności fizycznej,
• zmieniaj pozycję tak często,jak tylko to możliwe,np.poprzez oparcie się rękoma na stole,czy wysunięcie się z wózka,
• pamiętaj o właściwie dopasowanym wózku.Powinien być tak wyregulowany,byśmy siedzieli na jak największej powierzchni ciała,a nie np.na samych guzach kulszowych,jak ma to miejsce przy zbyt wysoko podniesionym podnóżku,
• twój wózek powinien być koniecznie zaopatrzony w poduszkę przeciwodleżynową,najlepiej pneumatyczną,która dobrze spełnia swoje zadanie i jest prosta w użytkowaniu,
• zwracaj uwagę na to,jak się ubierasz bielizna i odzież wierzchnia powinny być wykonane z naturalnych materiałów,a dodatkowo w przypadku spodni wyeliminuj zbyt grube szwy,guziki czy różnego rodzaju ozdoby.Dobrze,jeśli buty są nieco większe,
• zwróć uwagę na to,na czym siedzisz,leżysz i śpisz.Sprawdzaj siedzisko wózka i miejsca,na które się przesiadasz,czy nie ma tam nic zagrażającego.Pościel powinna być wykonana z naturalnych materiałów i ułożona tak,by nie było żadnych fałd i zagięć,
• bądź ostrożny podczas wykonywania czynności samoobsługowych,a zwłaszcza przy przesiadaniu się,by uniknąć upadków,stłuczeń,zadrapań i wszelkich ran,które mogą stanowić początek zmian odleżynowych,
• unikaj wystawiania ciała na zbyt niskie lub zbyt wysokie temperatury.Pamiętaj,że w związku z niepełnym lub zniesionym czuciem możesz nie zareagować w porę.

Obserwowanie swojego ciała,także przy pomocy lusterka,pozwoli nam właściwie reagować na niepokojące sygnały.Jeżeli pojawiają się otarcia,czy silne zaczerwienienia,powinniśmy niezwłocznie zareagować.Powtarzające się mocne zaczerwienienia na guzach kulszowych świadczyć mogą o zbyt wysoko ustawionym podnóżku lub o źle wyregulowanej,zbyt mocno napompowanej poduszce przeciwodleżynowej.Zwróć uwagę na plecy,szczególnie w tym miejscu,gdzie kończy się oparcie i pojawić się mogą otarcia.Zmieniając pozycję,korzystaj z leżenia na brzuchu.Często niechętnie korzystamy właśnie z tej pozycji,tłumacząc się trudnościami z oddychaniem i uczuciem dyskomfortu.Warto jednak przyzwyczaić się do leżenia na brzuchu,poza profilaktyką przeciwodleżynową,pozycja ta świetnie chroni nas przed pojawieniem się przykurczów w obrębie stawów biodrowych i kolanowych.Rola aktywności fizycznej w przypadku osób z URK jest nie do przecenienia.Wspominaliśmy już o tym,jakie znaczenie ma ona dla prawidłowego funkcjonowania układu urologicznego.Jeśli chodzi o profilaktykę przeciwodleżynową,to ważne jest,byśmy już od samego początku pracowali nad swoją samodzielnością.Umiejętności,które mogą wydawać się na pierwszy rzut oka mało znaczące,z punktu widzenia profilaktyki przeciwodleżynowej są niezbędne.Chwila,w której nauczymy się zmieniać pozycję z leżenia na wznak do leżenia bokiem,to pierwszy krok do samodzielnego dbania o stan swojej skóry.Od tego czasu nie musimy już angażować personelu medycznego czy naszych bliskich do tej czynności.Podobnie jest z umiejętnością przejścia do leżenia na brzuchu i przesiadaniem się.W dalszym etapie,gdy zwiększa się nasza sprawność,poprawia się również wydolność oddechowa i krążeniowa,zapewniając lepsze ukrwienie oraz dotlenienie tkanek pomimo porażeń i niedowładów spowodowanych urazem.Ukoronowaniem pracy nad swoją samodzielnością i ogólną sprawnością jest uprawianie sportu,które pomaga nam w przezwyciężeniu wielu ograniczeń związanych z niepełnosprawnością.Pamiętajmy jednak,że osoby,które osiągną wysoki poziom sprawności,nie są zwolnione z przestrzegania zasad profilaktyki przeciwodleżynowej.Niestety zdarza się,że o tym zapominamy i przeceniamy swoje umiejętności,narażając się na niepotrzebne urazy,które mogą być początkiem odleżyny,szczególnie wtedy,gdy wskutek zaburzonego lub zniesionego czucia nie są w porę rozpoznane.Jeszcze kilka praktycznych porad dotyczących profilaktyki. 

• Gdy przebywasz w łóżku,uważaj,by pod twoje ciało nie dostały się drobne przedmioty.Jeśli nie masz pewności i nie potrafisz sam tego sprawdzić,poproś inną osobe.
• Dbaj o czystość swojego siedziska.Mamy nieraz skłonność do przewożenia na wózku małych przedmiotów,np.kluczy,które uciskając przez pewien czas,mogą stwarzać niebezpieczeństwo pojawienia się odleżyny.
• Zwróć uwagę na ustawienie łóżka,zwłaszcza jeśli przebywasz poza domem,tak by w jego bezpośredniej bliskości nie było grzejnika.Zaburzenie czucia może sprawić,że nie zareagujesz w porę.Podobnie ma się sprawa z korzystaniem z termoforów i innych urządzeń,które mają nas ogrzać.
• Przesiadaj się bez pośpiechu i tak,by nie narażać się na stłuczenia,zranienia i otarcia.Bądź szczególnie ostrożny/a,gdy korzystasz z toalety lub kąpiesz się i twoje ciało jest odsłonięte.
• Przesiadając się na sedes sprawdź najpierw stan deski,czy nie jest pęknięta lub źle przymocowana.Takie wypadki,jak rozcięcia skóry o krawędzie pękniętej deski lub upadki z powodu niedokręconej deski zdarzają się niestety często.
• Sprawdzaj stan swojej skóry,zwłaszcza w miejscach najbardziej narażonych na ucisk i to najlepiej codziennie.Po to,by skontrolować miejsca dla nas niewidoczne,jak plecy,pośladki,używaj lusterka lub poproś kogoś o pomoc.
• Zwracaj uwagę na objawy dysrefleksji autonomicznej,które mogą świadczyć o przepełnionym pęcherzu,nadmiernie wypełnionych jelitach,wrastającym paznokciu,ale również o uciskającym kamieniu w bucie czy tworzącej się odleżynie.

Potraktuj poważnie wszystkie zalecenia dotyczące profilaktyki przeciwodleżynowej.Przestrzeganie ich pozwoli ci uniknąć cierpienia i długiego wykluczenia z życia.Tak naprawdę w chwili,gdy wskutek zaniedbań przydarzy nam się odleżyna,powinniśmy polegać na autorytecie lekarzy specjalistów.Unikajmy leczenia na"własną rękę",stosowanie tzw."domowych metod"może przynieść więcej komplikacji niż pożytku.Przedstawimy teraz trochę wiadomości dotyczących samego leczenia odleżyn.Gdy już za późno na profilaktykę naturalny proces gojenia się rany i leczenie odleżyn.Leczenie odleżyny poprzedzić musi jej klasyfikacja,czyli określenie,na jakim etapie rozwoju jest rana.Pozwala to odpowiednio zaplanować metodę postępowania leczniczego.Najczęściej odleżyny klasyfikujemy według następujących metod:

• 5-stopniowej skali Torrance'a,w której I stopniowi odpowiada blednące zaczerwienienie,a V stopniowi martwicza rana penetrująca w głąb tkanek,aż do kości i dochodzi do zakażenia organizmu.Stopień II to nieblednące zaczerwienienie,III stopień to odleżyna obejmująca całą warstwę skóry,a odleżyna IV stopnia dotyczy również tkanki podskórnej.Skala ta pozwala określić stopień zaawansowania odleżyny,
• kolorowego systemu klasyfikacji ran,w którym ranie z dużą ilością tkanki martwiczej odpowiada kolor czarny,a ranie na etapie na skórkowania kolor różowy.Pomiędzy nimi znajduje się jeszcze kolor żółty określający ranę zainfekowaną z dużą ilością wysięku oraz kolor czerwony odpowiadający ranie,którą cechuje wzrost komórek i ziarninowanie.

Pamiętajmy,że proces gojenia jest naturalny i sam organizm uruchamia reakcję naprawczą.Proces ten możemy wspomagać stosując specjalistyczne opatrunki,a dodatkowo powinniśmy zadbać o to,by przebiegał on bez zakłóceń.W procesie gojenia możemy wyróżnić kolejno następujące po sobie fazy:

• faza zapalna w tym czasie następuje usunięcie szkodliwych drobnoustrojów i tkanki martwiczej.Etap ten trwa zazwyczaj 1-4 dni,ale może się wydłużyć wskutek infekcji,
• faza proliferacji to czas szybkiego podziału komórek i rozwijania się ziarniny.Trwa od 3 do 10 dni,
• faza dojrzewania w tym okresie powierzchnia rany pokrywa się naskórkiem i stan ten trwa nawet do kilku miesięcy.

W przypadku ran odleżynowych proces naprawy jest bardzo skomplikowany z uwagi na dużą ilość tkanki martwiczej oraz często pojawiające się infekcje.Do czynników utrudniających gojenie zaliczamy:

• infekcje w ranie świadczyć o nich może stan zapalny,obrzęk,zaczerwienienie,a także nieprzyjemny zapach.Należy wtedy przemywać ranę solą fizjologiczną lub potraktować ją środkiem antyseptycznym.Zastosowanie mają tutaj także stosowane miejscowo antybiotyki,
• tkanka martwicza,która stanowi poważną przeszkodę w gojeniu się rany i stanowić może ponadto doskonałe siedlisko dla bakterii.Martwicę należy koniecznie usunąć z rany za pomocą różnego rodzaju środków lub operacyjnie,
• zbyt niska lub zbyt wysoka temperatura.Najlepsza temperatura sprzyjająca wzrostowi komórek waha się w przedziale 35-38 stopni,
• tradycyjne środki opatrunkowe,takie jak klasyczny opatrunek gazowy uciskający ranę,obniżający jej temperaturę oraz uszkadzający tworzącą się ziarninę,czy woda utleniona hamująca rozwój ziarniny.

W całym procesie leczenia odleżyny ważna jest postawa samego chorego.Jeśli współpracujemy z personelem medycznym i stosujemy się do wszystkich zaleceń,wtedy mamy szanse na szybsze pokonanie trudności.Sytuacja może wyglądać inaczej,gdy jesteśmy zniechęceni,apatyczni,nie przestrzegamy zaleceń lekarza.Co warto wiedzieć o leczeniu odleżyn z wykorzystaniem nowoczesnych opatrunków?Powiedzieliśmy już o tym,że to nie my podejmujemy decyzję o rodzaju zastosowanych środków w celu jak najskuteczniejszego wyleczenia odleżyny,jednak warto,byśmy posiadali chociaż podstawową wiedzę o dostępnych opatrunkach.W przeszłości,poza stosowaniem tradycyjnych środków opatrunkowych uważano,że ranę należy utrzymać w środowisku suchym.Współcześnie obowiązuje koncepcja gojenia ran w środowisku wilgotnym,które wspomaga usuwanie tkanki martwiczej,sprzyja procesom naprawy,a w przypadku osób z zachowanym czuciem łagodzi dolegliwości bólowe.W myśl tej koncepcji produkuje się najskuteczniejsze obecnie środki opatrunkowe,takie jak:

• hydrokloidy,
• hydrożele,
• dekstranomery,
• opatrunki poliuretanowe,
• opatrunki algininowe.

Wszystkie te opatrunki zapewniają wilgotne środowisko dla gojącej się rany,pochłaniają nadmierny wysięk,przy ranach głębokich wypełniają je,zachowują ponadto odpowiednią temperaturę w ranie i zapobiegają tarciom pomiędzy podłożem a powierzchnią rany.Warto wspomnieć jeszcze o błonach półprzepuszczalnych,które nie mają co prawda właściwości pochłaniających,ale świetnie nadają się do profilaktycznego zabezpieczania miejsc zagrożonych oraz do pokrywania innych opatrunków i do leczenia odleżyn I i II stopnia.Możemy teraz połączyć wiedzę o odleżynach ze znajomością opatrunków.Przyjrzyjmy się,jakie postępowanie zalecane jest na określonym etapie gojenia się odleżyny i jakie możemy stosować wtedy opatrunki:

• rany czarne najważniejsze jest rozmiękczenie tkanki nekrotycznej,jej usunięcie i oczyszczenie rany.Zalecane jest tutaj oczyszczanie chirurgiczne,oczyszczanie antyseptykiem(Octenisept)lub zastosowanie hydrożeli i hydrokoloidów,
• rany żółte tutaj istotne jest dalsze oczyszczanie rany.W tym celu stosować możemy algininy,dekstranomery,hydrokoloidy oraz Octenisept,
• rany czerwone to początek procesów naprawczych,dlatego ważne jest tutaj pobudzenie i utrzymanie ziarninowania.W tym celu wykorzystuje się opatrunki poliuretanowe,algininy i hydrokoloidy,
• rany różowe to czas,w którym tworzy się naskórek.Najlepiej sprawdzają się tutaj super cienkie hydrokoloidy,żel hydrokoloidowy i błony półprzepuszczalne.

Prezentowane opatrunki są stosunkowo drogie,jednak niektóre z nich są częściowo refundowane,nawet do 50%,a ponadto nowoczesne opatrunki mogą utrzymywać się na ranie do 7 dni,zależy to od ilości wysięku.Zazwyczaj na początku opatrunek musimy zmieniać często,a później,w miarę jak rana się oczyszcza a ilość wysięku maleje,coraz rzadziej.Zazwyczaj zachowawczo,z wykorzystaniem samych opatrunków,możemy leczyć odleżyny I,II i III stopnia.Odleżyny IV i V stopnia wymagają zazwyczaj postępowania chirurgicznego,które dzięki skutecznemu usunięciu martwicy znacznie przyspiesza proces gojenia rany.W trakcie leczenia każda odleżyna jest odsłaniana podczas zabiegów pielęgnacyjnych i ulega w związku z tym skażeniu.Odróżnić jednak musimy kolonizację od infekcji.Kolonizacja polega na zasiedleniu rany przez niepatogenne bakterie i jest zupełnie niegroźna.Nie występuje tu stan zapalny i nie musimy podejmować żadnych zabiegów leczniczych.Inaczej wygląda sytuacja w przypadku infekcji spowodowanej przez bakterie patogenne,które nie tylko utrudniają gojenie,ale mogą też bezpośrednio zagrażać życiu.Konieczne jest więc monitorowanie rany i wykonywanie badań pod kątem występowania bakterii.Bądź ostrożny z korzystaniem z"domowych metod"leczenia ran. Podkreślaliśmy już fakt,że to nie my decydujemy o podejmowanych krokach,związanych z leczeniem powstałej odleżyny.Jest to zadanie lekarza specjalisty.Bardzo ostrożnie i z dużą nieufnością powinniśmy podchodzić do tzw."domowych metod leczenia".Nie powinniśmy również namawiać innych do ich stosowania.Tak,jak skłonność do ulegania zmianom prowadzącym do powstawania odleżyn jest indywidualna i zależy od wielu czynników(wspominaliśmy już o nich),tak samo indywidualna jest podatność na podejmowane metody leczenia.Mówiąc wprost to,co pomogło mi,niekoniecznie pomóc może innym,a dodatkowo nie mamy gwarancji,że wręcz nie zaszkodzi.Nie chcemy w tym miejscu podważać doświadczeń tych wszystkich,którzy z powodzeniem stosowali"domowe metody",przekazywane często z pokolenia na pokolenie.Naszym pragnieniem jest jedynie przekazanie takiego sposobu postępowania,który sprawdzi się w przypadku każdego z nas i nie będzie niósł ze sobą żadnych zagrożeń.Obserwowanie swojego ciała,także to za pomocą lusterka,pozwoli nam właściwie reagować na niepokojące sygnały.Jeżeli pojawią się otarcia,czy silne zaczerwienienia,powinniśmy niezwłocznie zareagować.Powtarzające się mocne zaczerwienienia na guzach kulszowych świadczyć mogą o zbyt wysoko ustawionym podnóżku lub o źle wyregulowanej,zbyt mocno napompowanej poduszce przeciwodleżynowej.Zwróć uwagę na plecy,szczególnie w tym miejscu,gdzie kończy się oparcie i pojawić się mogą otarcia.Przy zmianie pozycji korzystaj z leżenia na brzuchu.Nieraz niechętnie korzystamy właśnie z tej pozycji,tłumacząc się trudnościami z oddychaniem i uczuciem dyskomfortu.Warto jednak przyzwyczaić się do leżenia na brzuchu,poza profilaktyką przeciwodleżynową,pozycja ta świetnie chroni nas przed pojawieniem się przykurczów w obrębie stawów biodrowych i kolanowych.