Stereotypy dotyczące osób niepełnosprawnych

TEMAT DO PRZEMYŚLEŃ
Zastanów się jakie znasz stereotypy dotyczące osób niepełnosprawnych i jakie jest ich znaczenie?Czy znasz stereotypy,które mają pozytywny wydźwięk?
Stereotypy dotyczące osób niepełnosprawnych każą je najczęściej widzieć jako skoncentrowane na swoim zdrowiu,uzależnione od innych,budzące troskę,a czasami litość.Stereotypy to nie tylko same określenia.Wyznaczają one sposób postępowania wobec innego człowieka.Ktoś kto postrzega niepełnosprawność jedynie z punktu widzenia stereotypu:

• Przesadnie koncentruje się na cechach wyglądu zewnętrznego,które wyróżniają niepełnosprawnego z otoczenia i sprawiają,że osoba taka odstaje od przyjętego kanonu atrakcyjności.
• W relacjach z osobą niepełnosprawną reaguje zwiększeniem dystansu,wykazując często brak akceptacji dla pełnienia przez nią pewnych określonych ról społecznych,ponadto okazuje zakłopotanie,lęk lub w najlepszym przypadku litość.
• Wyolbrzymiają wpływ samej dysfunkcji na osobę nią dotkniętą,traktując ją jako gorszą,o dużo mniejszym potencjale i umiejętnościach.

Ciekawa wydaje się rozbieżność pomiędzy deklarowaną tolerancją dla niepełnosprawności,a rzeczywistym zachowaniem wielu osób.Kiedy w dowolnej grupie osób zadamy pytanie:"Czy wykazujesz tolerancję i zrozumienie dla osób niepełnosprawnych?",wtedy zazwyczaj wszyscy odpowiedzą oczywiście tak.Gdy zadamy następne pytanie:"Czy miałbyś coś przeciwko temu by osoba niepełnosprawna zamieszkała na twojej ulicy?",to pewnie większość osób odpowiedziałaby nie.Gdybyśmy dalej pytali"Czy osoba niepełnosprawna mogłaby zamieszkać w twoim bloku,kamienicy?",to część osób zada pytanie:"Co się z tym wiąże:budowa podjazdu,zamontowanie windy?"Odpowiedź na następne pytania stanie się jeszcze trudniejsza:"Czy niepełnosprawny mógłby uczyć twoje dziecko?"lub"Czy miałbyś coś przeciwko temu,by osoba niepełnosprawna została partnerem życiowym twojego dziecka?"Ostatnie pytania budzą zazwyczaj najwięcej emocji i oporów.Okazuje się,że tolerancja ma charakter warunkowy i odnosi się do sytuacji,które bezpośrednio mnie nie dotyczą.
TEMAT DO PRZEMYŚLEŃ
Czym powinna się charakteryzować postawa wolna od stereotypów?
Trudno jest dokładnie określić to,jak inni powinni zachowywać się wobec osób niepełnosprawnych.Wydaje się,że najlepsza jest postawa naturalna,kiedy po prostu akceptujemy niepełnosprawność i wynikające z niej odmienności oraz ograniczenia,ale jednocześnie jesteśmy otwarci,życzliwi,dostrzegając wartość każdej osoby.Nie może tu być też miejsca dla idealizmu i pomijania słusznej i konstruktywnej krytyki.Chęć nawiązania,opartego na wzajemnym zrozumieniu kontaktu z osobą niepełnosprawną,nie oznacza,że będziemy obojętni na niewłaściwe zachowanie.Pamiętajmy,że niekomfortowa i szkodliwa dla osoby niepełnosprawnej może być zarówno obojętność,jak i postawa nadmiernej opiekuńczości.
TEMAT DO PRZEMYŚLEŃ
Co wpływa na to,że stereotypy w ogóle istnieją?Jaki wpływ na utrzymywanie się stereotypów mają same osoby niepełnosprawne?
W naszym postrzeganiu świata i ludzi ogromne znaczenie ma język,którym się posługujemy.Język tak naprawdę wyznacza granice naszego świata,co oznacza,że nadaje sens otaczającej nas rzeczywistości oraz pomaga się komunikować.Język jakim się posługujemy,słowa i określenia,których używamy odzwierciedlają nasz sposób myślenia,a to co myślimy o świecie i ludziach wpływa na nasze zachowanie w stosunku do innych i kształtuje nasze postępowanie.Zastanówmy się teraz nad językiem,którym określa się niepełnosprawność i osoby niepełnosprawne.Słowa i zwroty używane do nazywania niepełnosprawnych zmieniały się na przestrzeni czasu,stając się coraz bardziej poprawne oraz łagodne w swojej wymowie.I tak początki określania osób niepełnosprawnych wiążą się ze słowem"kaleka",wydawało się ono zupełnie naturalne i jego stosowanie nie wywoływało oburzenia.Zresztą mniejsza była wtedy świadomość ludzi,dotycząca problematyki osób z różnego rodzaju niepełnosprawnościami,a także nie działały tak prężnie organizacje pozarządowe,które mogłyby dbać o interesy naszego środowiska.Niedługo potem słowo"kaleka"zastąpione zostało przez określenie"inwalida",budzące jednoznaczne skojarzenia z osobami,które utraciły swoje zdrowie i sprawność w trakcie działań wojennych.Gdy spojrzymy z perspektywy obecnych czasów na te określenia,które przecież funkcjonują jeszcze w naszym języku,to wydają się one nieodpowiednie i dyskryminujące osoby żyjące z niepełnosprawnością.Współcześnie najczęściej używany zwrot,to"osoby niepełnosprawne",a najnowsze zalecenia sugerują,by używać określenia"osoby z niepełnosprawnością".Powodem tych zmian w języku jest próba znalezienia takiego sposobu nazywania niepełnosprawnych,które nie będzie niosło ze sobą negatywnych skojarzeń i pozwoli traktować samą niepełnosprawność jedynie jako jeden z wymiarów człowieka.
TEMAT DO PRZEMYŚLEŃ
Wymień znane ci określenia niepełnosprawności i osób niepełnosprawnych,wyjaśnij ich znaczenie i podaj skojarzenia,jakie mogą się z nimi wiązać,np.wózkowicz,sprawny inaczej.
Czy uważasz,że sposób określania niepełnosprawności i osób niepełnosprawnych wpływa na to,jak sami siebie postrzegamy,czy słowa mogą spowodować,że będziemy czuć się jako osoby mniej wartościowe i pozbawione życiowego potencjału?Trudno nie zwracać uwagi na to jak reagują na nas inni i jak o nas mówią.Na podstawie tego,jak myślą i odnoszą się do nas inni ludzie tworzymy obraz siebie samego.Możemy powiedzieć,że wręcz oglądamy się w oczach innych,a im większą czujemy bliskość z daną osobą tym większe znaczenie ma to,co ta osoba o nas myśli.Przyjrzyjmy się jeszcze jednemu zjawisku,które pomoże nam w ostatecznym rozstrzygnięciu tego,jaki wpływ ma znaczenie słów na tworzenie się wizerunku osób niepełnosprawnych.Różni ludzie często pod to samo słowo podkładają różne znaczenia.I tak jeśli dwie osoby na określenie mnie użyją słowa kaleka,to dla jednej z nich może to oznaczać,że jestem mniej wartościowa,pokrzywdzona przez los,skazana na opiekę i niezdolna do zrobienia czegokolwiek,a dla drugiej to samo słowo każe traktować mnie jako kogoś wrażliwego,sympatycznego,skłonnego do bezinteresownych zachowań i nie ulegającego małostkowości.Widzimy zatem,że jedno słowo,niesie dwa różne znaczenia.Podsumowując,stwierdzić możemy,że tak naprawdę nie o słowa tu chodzi,ale o sens jaki im przypisujemy.Chociaż słowa,jak to już wcześniej wspomnieliśmy mają ogromną moc,to tak naprawdę istotne jest to,jakie zachowanie i emocje z tymi słowami się wiążą.Wnioski z naszych rozważań podkreślić może spojrzenie na fakt odnoszenia się do osób niepełnosprawnych,nie przez pryzmat języka,ale w odniesieniu do sposobu myślenia.Obrazowo sposób myślenia o niepełnosprawnych symbolicznie wyrażają następujące określenia:

• Maszyna osoba niepełnosprawna jako maksymalnie pozbawiona możliwości decydowania o sobie,decyzje o jej losie podejmują inni.Relacje z taką osobą polegają na kontrolowaniu,kierowaniu,podejmowaniu i nakłanianiu do działania.
• Roślina niepełnosprawny jako ktoś zupełnie niesamodzielny i uzależniony od opieki innych.Sugeruje relacje jednostronne nastawione na pomoc,ochronę i pielęgnację.
• Osoba niepełnosprawny jako osoba w pełni świadoma swoich możliwości,samosterowna,podejmująca samodzielne decyzje wpływające na bieg jej życia i to bez względu na rzeczywiste ograniczenia wynikające z niepełnosprawności.Relacje z taką osobą nastawione są na wymianę myśli i spostrzeżeń.Przeważa tutaj dialog i partnerstwo oraz wspieranie w podejmowanych działaniach.

Jak widzimy,różne sposoby myślenia o osobach niepełnosprawnych wpływają na rodzaj nawiązywanych relacji i samo postępowanie.Z drugiej strony sami przejmujemy określony sposób myślenia i postępowania względem nas i tak traktujemy siebie,jak inni traktują nas.Widać to szczególnie u osób,które nie zdążyły zdobyć doświadczenia w radzeniu sobie z następstwami urazu.Im mniej mamy wiedzy o sobie w nowej sytuacji,tym bardziej ulegamy powszechnie panującym opiniom na temat osób niepełnosprawnych.Język sugerujący takie,a nie inne widzenie osób niepełnosprawnych oraz stereotypy zamykające niepełnosprawnych w określonym kręgu znaczeń,mają pewną niezależność i wpływają na kształtowanie się naszego sposobu widzenia świata.Same osoby niepełnosprawne mają znaczny wpływ na zmianę postaw ludzi i utrwalenie lub zmianę sposobu postrzegania siebie.Przykładem takiego zjawiska jest obóz AR,zwłaszcza wtedy jeśli odbywa się on w ośrodkach sportowych,gdzie poza uczestnikami i kadrą obozu przebywa wiele osób z różnych stron kraju,a także goście z zagranicy.W takim miejscu możemy poczuć własną siłę sprawczą i to,że potrafimy sami tworzyć wizerunek osób niepełnosprawnych.To,w jaki sposób będziemy postępować,jak zwracać się będziemy do innych i jak postrzegane będą relacje panujące pomiędzy nami,wpłynie bezpośrednio na to jak widzieć i traktować nas będą inni.Najlepsza wydaje się więc postawa,gdzie sami aktywnie kształtujemy swój wizerunek i jesteśmy świadomi tego jak nasze własne postępowanie przekłada się na sposób widzenia osób niepełnosprawnych.O wiele trudniej będzie nam obalić niekorzystne i co ważniejsze nieprawdziwe stereotypy,jeśli będziemy podchodzić do nich biernie,czując się jedynie ofiarami,pozbawionymi możliwości wpływania na rzeczywistość.
PRZYKŁAD
Punkt widzenia ludzi próbujących zupełnie inaczej widzieć niepełnosprawnych i ich problemy pokazuje pewna audycja prowadzona przez znanego redaktora na antenie radia cieszącego się dużą popularnością.Redaktor poruszył temat miejsc parkingowych dla osób niepełnosprawnych,tego,że są potrzebne i niestety często zajmowane przez tych,którzy nie są do tego uprawnieni.Szczególną uwagę i zakłopotanie prowadzącego zwrócił jeden ze słuchaczy,używając następującej argumentacji:stwierdził on,że nie rozumie całego zamieszania wokół miejsc parkingowych i jeśli niepełnosprawni nie chcą być dyskryminowani i chcą,by traktowano ich tak jak wszystkich,to dlaczego domagają się nie tylko miejsc parkingowych,ale wielu innych przywilejów,w postaci ulg,uprawnień i dofinansowań.Redaktor nie umiał odpowiedzieć słuchaczowi i uznał,że istotnie,argumentacja ta ma sens.
TEMAT DO PRZEMYŚLEŃ
Co wpływa na to,że stereotypy w ogóle istnieją?Jaki wpływ na utrzymywanie się stereotypów mają same osoby niepełnosprawne?
TEMAT DO PRZEMYŚLEŃ
Zastanów się teraz,w jaki sposób odpowiedziałbyś słuchaczowi audycji,postaraj się wyrazić własne zdanie i przygotuj odpowiednią argumentacje.
W naszych rozmowach często przewija się temat niezałatwionych spraw,nieudanych wizyt w urzędach lub placówkach udzielających wsparcia nie tylko osobom niepełnosprawnym.Dyskutujemy o tym,że instytucje mają za mało pieniędzy,dofinansowania są zbyt niskie,a dostępność programów kierowanych do osób niepełnosprawnych,tak jak sposób informowania o nich,niewłaściwe.Przyjmijmy jednak na chwilę inną perspektywę,spójrzmy na to oczami sprawnego młodego człowieka,który podjął swoją pierwszą pracę i pracuje na swoją przyszłość i niezależność życiową.Wiadomość o wsparciu na jakie może liczyć osoba niepełnosprawna może wywołać zdziwienie u kogoś takiego,a nawet poczucie pewnej niesprawiedliwości.Nasz bohater może okazywać zrozumienie dla losu niepełnosprawnych i pewnie nie chciałby za taką cenę korzystać z systemu wsparcia,jednak nie zgadza się na taki stan rzeczy.W jaki sposób więc uzasadnić sens istnienia systemu pomocowego skierowanego do osób niepełnosprawnych i to,że niepełnosprawni są traktowani nieco łagodniej przez urzędników i różne służby.Wyjść powinniśmy od właściwego rozumienia ulg,uprawnień i programów pomocowych i traktowania ich nie jako przywilejów,tylko sposobu na wyrównanie szans w dostępie do różnych dóbr przez osoby niepełnosprawne.W takim ujęciu łatwiej nam jest uzasadnić istnienie miejsc parkingowych o odpowiedniej szerokości i zlokalizowanych bliżej wejść do budynków i obiektów.Nie są one jakimś wyjątkowym przywilejem,ponieważ jeśli nie byłyby szerokie,to osoba poruszająca się na wózku nie mogłaby się wydostać z samochodu,a bliska odległość od drzwi wejściowych ułatwia dotarcie do budynku.W podobny sposób należy argumentować istnienie innych tak zwanych przywilejów służących osobom niepełnosprawnym.Mają one bowiem sprawić,że będziemy mieli odpowiednie warunki do życia i realizowania swoich planów,a ograniczone w różnym stopniu przez uraz możliwości nie pozbawiają nas szans na kontynuowanie nauki,pracę czy radość z założenia rodziny.Na koniec naszych rozważań o stereotypach,języku i wizerunku osób niepełnosprawnych warto podkreślić jeszcze jeden wątek.Okazuje się,że w całym środowisku osób żyjących z ograniczoną sprawnością osoby poruszające się na wózkach inwalidzkich,a w znacznej części osoby z URK mają najlepszy wizerunek społeczny.Przyjmuje się,że najbardziej pożądanym,szczególnie w wystąpieniach medialnych obrazem niepełnosprawnego,jest młoda kobieta lub młody mężczyzna poruszający się na wózku inwalidzkim,symbolem niepełnosprawnego jest osoba na wózku inwalidzkim.Potwierdzają to nie tylko specjaliści od wizerunku medialnego,ale również osoby reprezentujące inne grupy niepełnosprawności.Biorąc pod uwagę ten fakt,trudno się dziwić,że nawet w środowisku osób niepełnosprawnych są grupy,które czują się bardziej niezauważane od innych.Pamiętajmy zatem,zwłaszcza w sytuacji gdy czujemy,że inni traktują nas jako mniej wartościowych,o tych wszystkich,którzy mają jeszcze słabszą pozycję.